KOSOVA, GJAKU YNË QË NUK FALET

* * * *

Cikël shkrimesh, kujtimesh, tregimesh, përjetimesh me vëllezërit tanë shqipëtarë në Kosovë, Mal Të Zi, Maqedoni, Turqi, Zvicër, ShBA.

* * * * *

Prishtinë, 2000 – 2009

I NGJASOJA BABAIT TË SAJ

Kam ndaluar përpara një shtëpie në Drenas. Janë rrënojat e asaj që dikur duhet të ketë qenë një shtëpi shumë e bukur, tipike e një shqiptari të Kosovës. Oborri, kanatat e një dere të madhe nëpërmjet së cilës mund të futen makina të rënda. Pastaj ballkonet e rënduara me ornamente, një modë e përhapur shumë në Kosovë pa ndonjë funksion të rëndësishëm në konstruksionet e banesave.

Tek kjo shtëpi më sollën kujtimet e FortDiksit, Bazës Ushtarake Amerikane të Nju Xhersit ku u njoha me një prej tragjedive që kanë përjetuar Kosovarët në Marsin e vitit 1999.

I përfshirë në grupin e punonjësve amerikanë të emigracionit, pata rastin që të pres grupin e parë të shqiptarëve të Kosovës që zbritën në aeroprtin ushtarak Fort Diks në jugun e shtetit të Nju Xhersit. Aeroplani ushtarak u ul rëndë rëndë dhe mua më dukej sikur ai mbartëte me vete tërë peshën e atij dheu që banohet prej shqiptarësh. Vërtetë ai ishte shume i madh por ngjyra e tij kaki-ushtarake, ngarkesa që ai mbartëte dhe padurimi ynë për ti parë, takuar, ndihmuar ata njerëz për të cilët vetëm aty, në atë bazë, prisnin mbi 100 kamera televizive të qendrave më të mëdha të botës, e bënte atë të dukej shumë më i rëndë se pesha e tij e vërtetë fizike.

Nuk vonoi dhe nga dera e avionit zbritën udhëtarët e parë. Ideja e parë që na shkonte ndër mend ishte: Vallë a do të zbresin dot nga shkallët? A janë ata aq të qëndrueshëm sa të arrijnë deri tek qylymi i kuq i shtruar nga autortetet shtetërore të Nju Xhersit të cilët kishin vënë gjithçka në dispozicion të tyre?

Ata po zbrisnin dhe unë ndjeja se si çdo shkallë e mëposhtme që ata shkelnin ishte një gong i ri që bënte numrin regresiv të popullsisë së Kosovës. Një, dy, tre, katër, dhjetë, njëqind, katërqind e pesëdhjetë vetë i rrahën ato shkallë me hapin e tyrë të rëndë, të lodhur, të dërrmuar…katërqind e pesëdhjetë shqiptarë më pak…Po edhe sa mijëra të tjerë?

Autobuzët e kompanisë më të madhe amerikane të transportit toksor të udhëtarëve “Academy” ishin reshtuar fare pranë pistës. Ndoshta ishte hera e parë që ata lejoheshin të hynin në atë bazë ushtarake. Njërëzit u ngjitën në autobusa të cilët kishin ulur krikët e shasisë deri në një nivel me tokën për tua lehtësuar atyre sadopak sforcon fizike të të ngjiturit në shkallët e autobusit. Karvani i autobuzave i transportoi ata njerëz, fytyrat e të cilëve ngjanin më shumë me portrete filmash me legjenda dhe personazhe se sa me njerëz realë. Dikush e kishte quajtur udhëtimin e tyre “biblik”. Dhe i tillë ishte.

Në sallën e madhe të gjimnastikës së bazës ushtarake gjëndeshin lloj lloj shërbimesh, sanitare, shëndetsore, ushqime, pije freskuese pa fund, kafe, dekafe, çaj, fruta të çdo lloji, sanduiç pa mish derri, infermjerë, mjekë, punonjës socialë, kryqi kuq, vullnetarë, punonjës emigracioni, përkthyes të gjuhës shqipe, civilë, ushtararakë, agjentë të FBI e plot e plot të tjerë, të njohur dhe të panjohur. Secili mbante një kartë identiteti në qafë dhe secili në mënyrën më të kujdesshme përkujdesej për diçka. E gjitha kjo e përkushtuar për ata njerëz.

Salla u mbush. Njerëzit zunë vende nëpër shkallët e gjimnaziumit. Ishin tejet të lodhur, të nxirë nga dielli, kundërmonin nga rruga e gjatë dhe kushtet e tmerrshme në të cilat kishin kaluar ditët dhe javët e fundit të jetës së tyre të deriatyshme.

Një pjesë e atyre të cilët nuk rezistonin më u shtruan në fushën e sportit nëpër barrela ushtarake dhe filluan të merrnin serume. Nga altoporlanti dëgjoheshin thirrje të pandëprera të punonjësve socialë: “Ju lutemi shumë, merrni sa më shumë lëngje, pini lëngje sepse trupat tuaj janë dehidruar!” Një pwrkujdesje aq njerëzore as që do të kisha arritur ta mendoja. Merrej me mend se çfarë kontrasti i jashtëzakonshëm ishte për ata njerëz ky kalim sublimues nga ajo gjendje që kishin lënë prapa me këtë që kishin gjetur këtu. As filmi “I humburi” i Tom Hanks i kthyer me kokë poshtë nuk mund të krahasohet me këtë ndryshim të mënjëhershëm në jetën e këtyre njerëzve.

Udhëtimi Biblik? A ishte vërtetë i tillë? Ndoshta ishte edhe më Biblik se ai që oratorët i referoheshin. Në mos për tjetër, ky ishte udhëtimi më i gjatë që njerëzimi ndonjëherë kishte provuar në ikje e sipër nga një makinë vrastare.

Filluan procedurat e para. Tani secili kishte zënë një vend. Në sallë dhanë ballë Zonja e Parë e Amerikës, Hillari Klinton, Guvernatorja e Shtetit të Nju Xhersit, Sekretaja e Shtetit për Shëndetësinë dhe Punën Sociale, kongresmenë, senatorë si dhe autoritete lokale të Fort Diksit. Salla shpërtheu në duartrokitje. Ato dukeshin si të buta, pak të shurdhëta, si një daulle pak e shfryrë, si një def i panxehur; në to më dukej se dëgjoja diçka që nuk dëgjohet, më dukej se ndjeja atë që nuk ndjehet; të rrahurat e atyre duartrokitjeve kishin pak zë por tingëllonin shumë. Dukej sikur ishin të akorduara në frekuenca të tilla që nuk dëgjohen afër. Dukej që secili donte ta bënte zhurmën e tij jo për vete, jo për atë që shihej, jo për atë që ndjehej. Dukej se ata donin që ato duartrokitje të dërgoheshin matanë atyre mureve, matanë atij pylli rrethues, tutje, tutje diku ku ajo të dëgjohej jo më për ata vetë, por për ata që kishin lënë prapa; duhej të tërhiqnin vëmendjen për ata që ishin në male, të mbetur rrugëve, pa ushqim e veshmbathje; për ata që ishin në mëshirë…, të kujt? Në rastin më të mirë, në mëshirën e askujt! Sa mirë do të ishte që ata që ishin atje, larg nëpër pyje, të ishin të paktën në mëshirën e askujt. Dhe ai gëzim i venitur i atyre njerëzve që nuk dinin as të gëzoheshin dhe as të hidhëroheshin më, ishte tashmë i hedhur në atë sallë si një vello, ngjyrën e së cilës askush nuk di ta përcaktojë, e bardhë, e zezë, blu apo…ndoshta më së miri mund të quhet flu, e paqartë, e pa ndritshme, e shlyer.

Mbaroi edhe ceremonia. U tha se ju jeni njerëzit më të fortë në botë, se keni në krahë Amerikën që kurrë nuk do t’u lerë në baltë, se do të bëhet çdo gjë për ju dhe bashkëkombasit tuaj e plot e plotë të tjera…

Tani do të fillonte procedura e parë elementare, marrja e identitetit të këtyre njerëzve, shumica e të cilëve nuk kishin asnjë lloj dokumenti për shkaqe të ndryshme ndër të cilat kryesorja ishte se ato ua kishin grisur autoritetet policore për t’i dëbuar, madje edhe pa emrat e tyre.

Në rastet kur mungonte çdo dëshmi identiteti, atëherë çështja kalonte nëpër një marrjeje në pyetje. Ajo ishte një procedurë e thjeshtë por më e vlefshmja për të kuptuar tërë atë që kishte ngjarë në këtë vend, në Kosovë. Këtu njeriu mësonte aq shumë për thellësinë e tragjedisë dhe vuajtjes njerëzore. Këtu mësohej se si fëmija kishte parë prindërit tek i vriteshin, se si prindi e kishte parë fëmijën po kështu, se njeriu nuk ndihmonte dot njeriun e vet ne çastet më të vështira të jetës, sepse as këtë nuk ia lejonin… Këtu dukej se sa e vyer është jeta kur e jeton në një vend të sigurtë ashtu sikundër mësoje se sa e pavlefshme bëhet ajo në çaste të caktuara. Këtu mësoje se si njeriu është gati ti japë fund jetës në çdo çast ndërkohë që lufton për ta mbrojtur atë me këmbë e me dhëmbë. Këtu njeriu sheh jo figura të krijuara laboratoresh krijuese që interpretojnë tragjedinë njerëzore por vetë tragjedinë, vetë atë që dikush mundohet ta rikrijojë duke sjellë tek njerëzit mesazhe të forta nëpërmjet emocionesh shokuese. Jo, në këtë vend nuk ke nevojë për aq shumë mundim autorësh. Këtu secili është aktori origjinal i një tragjedie njerëzore të shkaktuar mbi të thjesht për fajin se rasti ka bërë që ai të lindë i një feje, besimi dhe kombi të caktuar. Pfu!

Në intervistat për gjetjen e identitetit, kalonin njëri pas tjetrit burra, gra, të rinj, të moshuar.

Tjeri, kush është tjetri në radhë? thirri oficeri i emigracionit.

Një vajzë e vogël, 15 vjeçare me një fytyrë engjëlli të rreshkur, me sy shpues të frikësuar, me një qeshje të shtrënguar, më flokë të shpupurisura të pakrehura, shenjë e një pakujdesie të gjatë, erdhi dhe u ul në karrigen e intervistës.

Si ndjehesh? E pyeti oficeri.

Mirë, u përgjigj ajo ndërsa mua mu duk se në atë fjalë nuk ishte fare zanorja “i”. Heh, si të them, mirë, tha ajo.

Ke nevojë të pish diçka, i tha oficeri zemërmirë?

Jo, tha vajza, sapo piva.

A je në gjendje të flasësh, shtoi ai.

Po, tha ajo. Por mua mu duk se edhe tek kjo fjale mungonte zanorja “o”

A mund të fillojmë? Pyeti ai përsëri.

Po, përsëriti edhe ajo, por në çast ajo u ngashërye, u ngashërye deri në atë masë sa u ngjesh pas meje, më vuri duart rreth qafës dhe me dënesët dhe lotët e saj më pushtoi dhe nuk më shqitej. Dënesi, dënesi, qau, lotoi. Qava dhe unë. Lotova. Ndjeva se kisha aq nevojë. Po shkarkoja diçka nga shpirti im. U mundova ta qetësoja sado që tani kisha nevojë vetë të qetësohesha. Unë duhej ta qetësoja atë. Sigurisht. Po mua kush do të më qetësonte. Kaluan disa minuta. Ajo u përmend. Fshiu lotët me një pecetë letre që gjëndej në tavolinën e punës së oficerit. U përpoqa të thaja lotët dhe ti kthehesha punës për t’ia përcjellë atij oficeri tërë dramën e kësaj qënie të brishtë. Pashë se edhe ai kishte nëvojë për dikë që ta qetësonte.

Pas pak filluam.

Emri: Shyhrete.

Mbiemri: Bajraktari.

Emri i Nënës: Një ofshamë e thellë, e pjekur, diçka që sillte një vuajtje të herëshme të këtij fëmije doli me fjalët: Nëna ime quhej….

Emri i Babait: Një ofshamë tjetër e thellë nga shpirti i saj doli bashkë me fjalët, babai im quhej……

Përse thua quheshin? pyeti oficeri.

Sepse ata nuk jetojnë më

Asnjëri?

Jo, asnjëri.

Si ndodhi?

Nëna më vdiq që kur isha e vogël. Nuk e mbaj mend fare. Më rriti një nënë tjetër, gruaja e dytë e babait tim. Më ka dashur si fëmijën e vet dhe ndoshta nuk më la ta ndjeja aq shumë mungesën e nënës time. Babai erdhi në Amerikë kur unë isha e vogël. Punoi në një shtet që quhet Ohaio. Atje bëri ca para dhe mori edhe shtetësinë Amerikane. Pas disa vitesh ai u kthye ne vendlindje. Aty ngriti një biznes të vogël dhe ndërtoi një shtëpi të bukur. Më njerkën time bëri 4 fëmijë, 2 djem e 2 vajza. Të gjithë si drita. Babi nuk merrej me politikë por e shihja se ndihmonte shkollën private që bëhej në shtëpinë e njërit prej fqinjëve tanë. Aty dërgonte para, veshje, lojëra, fletore, libra, lapsa dhe mjete të tjera. Policia na përzinte shpesh nga shkolla dhe na i rrihte mësuesit në sytë tanë. Babi i strehonte nxënësit dhe mësuesit.

Aty nga vjeshta e vitit të kaluar u tha se do të vinin disa verifikatorë, kështu na thanë neve të cilët do të vendosen nëpër tërë qytetet e Kosovës dhe do të raportonin situatën. Por ata duhej të qëndronin diku. Dhe babi im shkoi dhe iu tha: “Merreni shtëpinë time. Është e mirë dhe mund ta përdorni sa kohë që jeni këtu. Mjafton që të raportoni atë që po ndodh me ne”. Babi kishte jetuar në Amerikë dhe shumë gjëra i kuptonte ndoshta më mirë se shumëkush.

Verifikatorët erdhën dhe u vendosën tek ne. Ata mbanin disa shenja në rroba dhe makinë më duket OSCE. Ne i deshëm shumë. Babai bënte gjithçka që ata të ndjeheshin mirë. Nuk iu merrte qera, i shërbente për shumë gjëra që ata kishin nevojë. Qëndruan tek ne deri para bombardimeve, më duket dy ditë përpara. Erdhi një urdhër dhe ata ikën. Ne u ndjemë aq të vetmuar. Ata nuk kishin armë, por na dukej se na mbronin. Ata nuk ishin për të luftuar aty, por e ndjenim se dikush të paktën do ta shihte dhe dëshmonte atë që do të ndodhte me ne. Dhe ndjeheshim gjithsesi pak më të sigurtë. Tani? Tani ata ikën dhe ne ishim në mëshirën e..kujt. Jo. Të askujt. As të fatit. Nuk e di se të kujt.

Nuk zgjati shumë dhe filluan bombardimet. Bashkë me to edhe dëbimi, vrasjet, shfarosja. Dhe e dini se nga ia nisën? Nga ata që kishin strehuar verifikatorët. Në ishim prej atyre. Me të kërcitur bomba e parë, në mëngjesin e ditës tjetër, erdhën. Ishte një togë njerëzish, o zot të ashpër, të egër, të armatosur, të dehur, që bërtisnin, klithnin, shanin. Në shtëpi ishim të gjithë. Babi, njerka, katër vëllëzërit dhe motrat e mija nga babai, unë. Na nxorën në oborr të shtëpisë. Na rreshtuan tek muri. Pastaj e ndanë babain prej nesh. I thanë të lëvizte pesë hapa anash. Në fillim ai hezitoi por pastaj lëvizi. Si duket e ndjeu se të rrije pranë nesh do të ndaje vetëm humbjen, jo mbijetesën. Eci përpara dhe u kthye nga ne. Na pa njëherë të gjithëve dhe na tha në anglisht siç na thoshte çdo ditë sa herë e përqafonim: I Love you all. I love you. Në moment një krismë automatiku u zbraz mbi trupin e tij. Ndoshta ishte me sy tek unë dhe në gojë kishte fjalën lo…ve.

“Love’ për herë të tretë kur iu këput zëri dhe ra për tokë. Vrapova drejt tij. I rashë sipër dukë bërtitur: Joooooooo, Joooooo,Jo! Por një ganxhe më ngriti përpjetë me atë forcë që mu duk vetja si një pendël në ajër. I ndjeva këmbët që nuk po më preknin më në tokë. E kisha humbur peshën në duart e një bishe që sakaq me fluturisi diku në cep të oborrit. Një breshëri tjetër u zbraz dhe një krratje bishe më shumë se fjalë e dalë nga goja e një njeriu u dëgjua “Berzhi, Berxhi”

Shtëpia kishte dy porta. Të dya të hapura. Unë dëgjoja automatikë që zbrazeshin. Babi kishte mbetur i shtrirë përdhe. Të tjerët po largoheshin në panik. Unë dhe njerka me dy motrat morëm të njejtin drejtim. Vëllëzërit tjetër drejtim. Nuk e di se nga shkuan. Ja dolëm të dalim në Maqedoni. U paraqitëm tek Konsullata – çadër e Amerikës dhe ja tek jemi.

Ishim dy vetë, oficeri i emigracinit dhe unë që kishim mbetur të shtangur. Cfarë force kishte ai fëmijë për të treguar atë që kishte parë me babain e vet kur ne nuk kishim forcën e duhur për ta dëgjuar atë? Vërtetë forcohet aq shumë njeriu?

Ditën tjetër, Shyhretja më pa pranë dyqanit të Kryqit të Kuq. Erdhi me vrap, si manare, dhe më përqafoi. Ndjeva dhëmbjen dhe dashurinë që ndjen çdo prind. Por kur u shkëput që të më jepte dorën ajo po qante me dënesë. U mundova ta qetësoja. I afrova diçka që të pinte dhe iku. Ky ritual më shoqëroi disa ditë deri sa një ditë, motra e saj nga babai, më tha:

“A e di ti se përse Shyhretja qan sa herë që të sheh ty?”

Në të vërtetë unë diçka duhej të kisha marrë me mend por megjithatë, asaj i thashë:

Jo, përse?

“Sepse ti ngjet krejtësisht më babain tonë” u përgjigj vogëlushja.

Ishte ajo përgjigje e asaj vajze që më solli sot këtu në Drenas, tek shtëpia e Bajraktarëve.

Drenas, Nëntor 2001.

HOMAZH MIKUT TIM NAMIK LUCI

Në një mbrëmje vere të vitit 2002, jam ulur në një kafe të bukur buzë Lumit të Bardhë që i bie mespërmes Pejës. Qyteti ende nuk e ka marrë veten nga rrënimet e patregueshme që ka pësuar nga hordhitë serbe. Megjithatë ka një gjallëri që të bën shumë përshtypje. Freskia e lumit, kafet brinjë njëra tjetrës, muzika me zë të lartë që luhet nëpër manjetofonat, të gjitha e bëjnë këtë mbrëmje pejane vërtetë të këndshme, në qytetin ku u lind dhe u rrit njëri prej miqve më të mirë të jetës time.

Pranë kam një djalë të ri, të këndshëm e simpatik, që është më pak se gjysma e moshës time, por që më shkon shumë muhabeti me të. Është Avni Luci, i biri i mikut tim të dashur, i të ndjerit inxhinier Namik Luci. Pasi kemi shkëmbyer fjalët e para fillojmë të flasim për Pejën të cilën e kemi patur që të dy të idealizuar si qytetin më të bukur dhe piktoresk në botë. Këtë ide na e kishte krijuar njeriu, emri i të cilit ishte në mendjet e të dyve, që në momentin kur u telefonuam për tu takuar. Për Avniun ai është babai i ndjerë i dashur, i vuajtur dhe krenar, për mua miku, shoku dhe njeriu që e kam dashur me shpirt. Në këtë mbrëmje i tregova Avniut shumë gjëra që ai i di e s’i di por që unë dua ti rikujtoj.

* * * * *

Duhet të ketë qenë fundi i viteve 60 – të kur një fshat në Shqipëri i njohur vetëm prej Kishës së Shën Ndout për peligrinazhet e jashtëzakonshme, Laçi i Kurbinit, u kthye në vendin që mbante industrinë më të përparuar kimike të asaj kohe në vend. Përkrah qindra mijëra punonjësve që vërshyen aty nga e gjithë Shqipëria, ishte edhe një djalë simpatik, bjond, i gjallë, shumë shprehës, me një ecje të lehtë prej atleti, i njohur nga të gjithë si inxhinier Namiku. Prirja për të patur shoqëri me kosovarët më bëri që shumë shpejt të bie në kontakt me të ndonëse unë isha vetëm një gjimnazist i atij qyteti. Në atë kohë gjimnazi “Ismail Qemali” i Laçit i dërgonte nxënësit e vet për praktika mësimore në Uzinën e Acidit Sulfurik. Një ndër kënaqësitë e mia të asaj kohe ishte fakti se atje mund të takoja inxhinier Namikun. Statuja e tij prej kosovari lëshonte një hije dashamirëse tek njerëzit jo vetëm brenda vetë reparteve të uzinës por edhe në qytet. I shoqërueshëm, gazmor, nganjëherë shumë meditativ, i dashur me punëtorët, i këndshëm në pije, ky mund të ishte portreti i tij në ato ditë që ne i kalonim në uzinë. Por kjo la prapa një vijë të gjatë shoqërie dhe komunikimi me Namikun dhe më pas familjen e tij. Ajo ndonëse për disa arsye u ndërpre fizikisht më vonë, shpirtërisht nuk u ndërpre kurrë.

* * * * *

Si Kosovar i Pejës që ishte Namiku, qendrën e tij e kishte tek një familje shumë e nderuar në Mamurras, tek Baca Dinë, ose Din Nimani, një kosovar nga Rahoshiqi i Pejës i cili gjatë tërë kohës që e kam njohur më ka dhënë mundësinë ta shoh Kosovën nëpërmjet tij më epikën, burrërinë dhe dinjitetin që na e kishin përshkruar prindërit tanë. Tek Baca Dinë, Namiku ishte si në shtëpinë e vet. Në oborrin e bukur të mbuluar më hardhija të shtëpisë së Bacës Dinë kam patur rastin të rri shumë herë më Namikun dhe pas çdo takimi me të njeriu merrte me vete më shumë dashuri për Kosovën dhe njerëzit e saj.

* * * * *

Unë mbarova gjimnazin në Laç dhe vazhdova studimet në Tiranë. Tani takimet me inxhinier Namikun ishin më të rralla. Një ditë e takova në Krujë. U ulëm për një kafe dhe një konjak. Ishte shumë i mërzitur. E ndjeva se diçka nuk shkonte dhe e pyeta se përse ishte aq i mërzitur. Më tha: “Kam një patrioten time nga Kosova, Esma me duket se ia tha emrin. Pat ardhur në Shqipëri. Tani sa ia plotësova dokumentat e fundit tek autoritetet. Do të kthehet në Kosovë. E kisha si motër. Mirëpo… po ikën…” Nuk më spegoi përse por si gjithmonë ndjeva se ikja e saj ishte e lidhur me pakënaqësitë e kohës.

* * * * *

Po cilat ishin ato pakënaqësi? Djem dhe vajza kosovare vinin në Shqipëri pasi kalonin kufirin me shumë mundime duke rrezikuar jetën për të ardhur “tek Nana Shqipni.” Në fillim mbaheshin në disa qendra përpunimi ku iu lexoheshin për ditë, javë e muaj të tërë “veprat i shokut Enver”, teoritë e luftës së klasave, të ndërtimit të socializmit me forcat e veta e sa e sa broçkulla të tjera. Shumica e tyre e ndjenin gabimin e bërë por ndjenja e fortë e dashurisë për Nanën Shqipni i mbante atje. Shumë prej tyre kalonin nëpër kampet e përqëndrimit në Seman. Ndër ta kishte qenë edhe Namiku. Por dikush prej tyre ndoshta nuk mund ta duronte atë kalvar vuajtjesh deri në fund dhe midis dy të këqiajsh shumë të mëdhaja, një Shqipërie diktatoriale dhe përndjekëse deri në çmenduri dhe, një shteti shovinist jugosllav po ashtu deri në çmenduri, ata zgjidhnin të ktheheshin në Kosovë që të paktën vuajtjet ti ndanin me më të dashurit e tyre. Ndoshta kjo ishte arsyeja se përse Esmaja nuk duroi më dhe u kthye në Kosovë duke i shkaktuar inxhinier Namikut atë vuajtje shpirtërore.

* * * * *

Inxhinier Namiku ishte njeri shumë i dashur edhe në shtëpinë e mësuesit të nderuar Isa Ulaj. Aty ai ndoshta ndjehej vërtetë si në Kosovë. Ishte i çiltër, i lirë dhe plot humor. Zotni Isa, ishte i vetmi mësues në rrethin e Krujës që ende thirrej me ‘Zotni” në vend të “Mësues.” Pra Zotni Isa, ky burrë që mishëronte tërë vetitë malsore, që nga pamja, tërë virtytet njerëzore, që nga çasti kur e takoje, të imponohej me çdo gjë të tij. I lindur në Vuthaj ai sillte me vete madhështinë e bjeshkëve të atyre trevave shqiptare. Shtëpia e tij ishte përherë plot me djem kosovarë si Idriz Zeqiraj, Skender Tolaj, Kolë Nikçi, Ahmet Sadiku, Ramadan Berani, Mustafë Ahmetaj, Fatos Thaçi etj. Veç të tjerash, me që kishte një oborr të vogël, ai kultivonte shumë rrush dhe vjeshta ishte vendi ku shumë prej tyre mblidheshin për të provuar gradacionin e rakisë të cilën e piqte vetë me përkushtimin e një mjeshtri. Në atë shtëpi kam dëgjuar aq shumë të flitet për Kosovën, për Pejën, për Kushtetutën e atëhershme të Kosovës, për intelektualët kosovarë, për përpjekjet e parreshtura për Universitetin, për librat që botoheshin në Prishitnë, për udhëtimet e kosovarëve jashtë shtetit… Vërtetë që aty njeriu edhe në se nuk kishte ide për Kosovën do të mëkohej me një dashuri të thellë që do ta ndiqte tërë jetën. Ishin ato vite kur Zotni Isës po i bëhej krah djali i madh, doktor Ahmeti, i cili kishte mbaruar mjeksinë dhe po specializohej për kardiologji për tu bërë njëri prej njerëzve më të dashur jo vetëm të Namikut dhe autorit të këtyre radhëve por i tërë njerëzve që e njohën ose që patën të bënin me të. Miqësia midis inxhinierit, doktorit dhe meje u forcua ndër vite. Por një ngjarje e rëndë tronditëse shkaktoi plagë të thellë në jetët tona.

* * * * *

Ishte mëngjesi i një ditë të rëndomtë pune e fillimit të muajit Maj të vitit 1984. Autobusat e zhurmshëm “fizarmonikë” ngarkonin pa ndërprerë punëtorët të cilët coptoheshin për të arritur në orar në qendrat e tyre të punës. Të tjerë sillnin në qytet punonjës nga periferia. Unë isha një prej tyre. Sapo zbrita përpara Degës së Bankës në Laç, i pari njeri i njohur që pashë dhe më përshendeti nga larg ishte i shoqi i njerës prej kolegeve të mia të punës. Në vend të mirëmgjesit ai, me një zë të shtirur siç ishte edhe vetë më dha një lajm të trishtueshëm: – “A e more vesh për atë shokun tënd? E arrestuan mbrëmë”! Në fillim u hutova pasi nuk e kisha idenë se për kë flitej dhe si i hutuar iu ktheva: “Kush është ai mor ti”? Ai mu përgjigj: “Ai kosovari yt”. Prapë nuk isha i qartë. “Cili”, e pyeta, duke mos e fshehur shqetësimin pasi “kosovari im” do të ishte ose Doktor Ahmeti ose Inxhinier Namiku ose Mësues Deda, ose agronomi Skënder Tolaj.” “Ai pra, Namiku, e arrestuan si armik të popullit”. Njeriu me fytyrë të verdhë i dinte shumë mirë mardhëniet e mia me Namikun. Ndonëse nuk kisha asnjë lloj armiqësie me të, përkundrazi, i kisha bërë shumë të mira, ai po më jepte një lajm që ngjante sikur më hakërrehej ose sikur po merrte hak për diçka që unë mund t’ia kisha bërë. Lajmi ishte dhënë në një formë aq publike, me zë aq të madh dhe aq provokues sa më dukej se tani nuk mbetej gjë tjetër vetëm të shfaqja pafajsinë time ndaj asaj që kishte ndodhur, të tregoja se unë nuk kisha lidhje me të, se unë e denoja atë që kishte bërë ai edhe pse as që më shkonte mendja se ai i kishte bërë ndonjë të keqe ndokujt në botë, dhe duhej të shfajsohesha përpara çdokujt që mund të gjëndej aty pavarësisht se kush ishte, kush mund të ishte ose kush duhej të ishte aty pari në atë moment. “Epo, në se ka bërë, partia i di vetë punët e veta” iu përgjigja duke marrë frymë me zor. “Po, po” ngulmoi ai, “veç ju shokët si shumë jeni sjellë me të. Tani…” “Tani çfarë i thashë, secili ka punën e vet,” duke ndjerë atëherë e duke e ndjerë edhe tani se sa të dobët ishim ne ose më mirë të them sa i dobët isha unë ne ato çaste.

Në të vërtetë ndjeva se po më shkërmoqeshin gjunjët sikur të ishin prej rëre. Ndjeva se diçka e madhe kishte ndodhur madje u druajta se nga ky çast gjërat në jetën time do të merrnin një rrjedhë krejt tjetër. Të njejtën gjë ndjeva edhe për Dr.Ahmetin i cili për hir të vërtetës ishte edhe më i afërt i inxhinierit. Dhimbja e thellë për mikun tim të dashur u shoqërua me një shqetësim të tillë që vetëm njerëzit që kanë jetuar në atë kohë mund ta kuptojnë sot. Eca si i kalamendur përgjatë atyre 500-600 metrave deri sa arrita në zyrë. Si gjithmonë isha i pari që shkoja në punë. U futa në zyrë dhe iu ktheva kujtimeve me inxhinierin. U mundova të gjeja një arësye që do ta kisha vënë re unë gjatë jetës time me të, e cila do të më mund të më bënte të besoja se miku im kishte vepruar në atë mënyrë që të përfundonte në burg. Nuk gjeta dot asnjë.

Gjithçka që erdhi në kujtesën time ishte vetëm një dashuri e thellë që ai kishte rrënjosur tek unë për Kosovën. Më kishte folur për shumë gjëra të cilat në Shqipëri jo vetëm që nuk i dinim por as nuk na lejohej t’i dinim. Në shtëpinë e tij kisha parë një fotografi bardhe e zi në mur. Një burrë më syza me korniza të zeza të mëdha zinte vend kryesor midis pak fotografive të tjera. E pata pyetur një herë, “inxhinier, kush është ky?”, dhe më qe përgjigjur: “Ky është një hero i Kosovës. Ka njëzet e sa vjet i mbyllur në një burg që quhet Stara Gradishta, një ndër më famëkeqët në Jugosllavi. Ai është autori i “Gjarpërinjve të Gjakut” ideatori i rezistencës shqiptare të Kosovës kundër pushtimit sllav. Quhet Adem Demaçi.” Ishte hera e parë që e dëgjoja këtë emër dhe e shihja edhe në fotografi.

Ballin e kisha mbështetur mbi dy grushtat mbi tavolinë ndërkohë që kujtesa ime rendte tek një dramë që ishte luajtur në Laç e quajtur “Toka e Ndezur”. U bënë disa muaj prova për të. Çdo natë inxhinieri pas punës vinte në prova. Pas provave kthenim nga një gotë dhe na tregonte për Kosovën. Ishte si një konsulent dhe nga çdo tregim i tij regjizori i famshëm Artisti i Popullit Kadri Roshi frymëzohej dhe fuste detaje të reja në shfaqje. Një ditë i ftova në shtëpi disa artistë, regjizorin dhe midis tyre edhe inxhinierin. Kaluam shumë mirë por në një çast, regjizori na u mërzit shumë. Namiku i kishte prekur në kallo një artisti të madh si ai por një komunisti të pandreqshëm po si ai, kur i tha: “Ngjarja më e madhe e Luftës së Dytë Botërore për në shqiptarët ka qenë Konferenca e Bujanit. Kjo Konferencë, tha ai, e ka vendosur bashkimin e popullit shqiptar.” Ne të gjithë u entusiazmuam. Por “partia nuk mendonte kështu”. Artisti ynë i madh i cili ishte vërtetë i madh si artist dhe ne e donim, nuk ndejti dot pa e treguar vrerin e partisë së tij kur tha: “Unë jam komunist që prej 40 vitesh dhe nuk mund të lejoj që të flitet kështu, të vihet një ngjarje e tillë kaq e parëndësishmë në krye të ngjarjeve të Luftës së Dytë për ne shqiptarët. Po Konferenca e Pezës, po e Labinotit, po Kongresi i Përmetit?”

Në të vërtetë atmosfera u zymtësua por njeriu që e rregullonte situatën do të ishte Dr. Ahmeti i cili me shumë mjeshtri diti që ta qetësonte tavolinën.

Kujtesa ime tani mundohej të depërtonte tek e kaluara e inxhinierit për të parë se çfarë mund të ishte arësyeja e arrestimit të tij. Unë nuk besoja se thjesht gotat që ai i përplaste për muri pas netësh me gaz e hare midis miqsh kosovarë si shkrimtari Agim Gjakova, sa herë që përmendej Kosova, do të përbënin ndonjë krim. Këtë e dinim të gjithë që Leno, e shoqja e tij e mrekullueshme, labja trime dhe patriote, gruaja besnike dhe e vendosur, mësuesja e dashur, aktivistja më e dalluar e grave, nëna e devotshme, blinte shpesh gota rakije sepse inxhinieri e kishte zakon ti thyente gotat në mur kur këndohej një këngë për Kosovën ose qoftë edhe në shenjë enthusiazmi, dëshire, malli, shprese e ndoshta edhe revolte për vendin e tij të dashur.

Në këtë situatë të dhimbshme shpirtërore, ngrita ngadalë dalë telefonin dhe formova tre numrat e mij më të dashur të atij qyteti: 228. Ishte telefoni i spitalit. Në anën tjetër një dorë e lehtë ngriti receptorin: Ishte Doktor Ahmeti. “Mirmëngjes doktor” i thashë. “Mirmëngjes” mu përgjigj. Duhet të pimë një kafe i thashë. Po më tha, menjëherë. U takuam në një kafe të thjeshtë që nuk binte shumë në sy. Që të dy ndanim të njejtën dhimbje por edhe shqetësim. Diçka ishte shkëputur prej nesh. Diçka e madhe. Miqësisë së thellë për inxhinierin tani i ishte ngjitur dhimbja e thellë për të. Por kjo nuk ishte e gjitha. Ajo që e bënte këtë shumë më dramatike ishte pamundësia për të bërë diçka për të. E vetmja gjë e mirë që mund të bënim tani për të ishte të mos i bënim keq. Të mos i bënim më keq në të vërtetë se ç’po i bënin tjerët.

* * * * *

Është një turp që nuk bëmë dot asgjë për të. Por është një nder dhe lumturi që nuk i bëmë dëm. Nuk ka patur gëzim më të madh në jetën tonë kur inxhinieri doli nga burgu, që i vajtëm me vrap për ta takuar, përqafuar, ndarë dhimbjen dhe gëzimin me të. Shumë njerëz nuk e bënin dot këtë. Nuk e bënin sepse ia kishin shtuar shumë vuajtjen, mundimin. E kishin vrarë shpirtërisht dhe moralisht. E kishin zhgënjyer. Dhe ai ndonëse i dinte të gjitha, si njeri shpirtmadh që ishte rrinte dhe pinte kafe edhe pasi doli nga burgu me ta.

* * * * *

Inxhinieri filloi t’i vuante vitet e burgut të vogël të Qafës së Barit ndërkohë që ne tjerët vuanim vitet e burgut të madh. Pas akuzave të çmendura që i bënë pushteti, deskretitoi shumë njerëz në atë qytet, kolegë të tij, inxhinierë, teknikë, intelektualë duke i bërë të dëshmonin kundër tij. Ai filloi ta vuante denimin i cili në fillim u dha si dënim kapital e më vonë u ul në 24 dhe 18 vjet burgim.

Tani, të merrje informacion për të ishte tejet e vështirë. Takoheshim me Lenon, shumë rrallë dhe me shumë frikë. Vendet më të preferuara ishin stacionet e autobuzave. Ajo nga drejtoreshë shkolle që ishte u bë një edukatore çerdheje e më pas puntore dërrasash. Gjenim rast të shtyheshim tek autobuzat për ta pyetur se si është “ai”. Ajo na përgjigjej nën zë, mirë dhe ka shpresë për një amnisti. Ditët, muajt e vitet po kalonin dhe ai kalbej në burg.

* * * * *

Një ditë, një miku im inxhinier, Fredi, një djalë i pashëm, i zoti, inxhinier i metalurgjisë me ngjyra, kitarist, erdhi tek zyra ime dhe më tha: “Do të tregoj diçka shumë interesante që ka bërë një miku yt”. Në çantë kishte një dosje të madhe të lidhur bukur. Në krye të faqes së parë shkruhej:

“Tepër Sekret”

“Studim: Përdorimi i Mbetjeve Teknollogjike në Kombinatin e Siderurgjisë në Laç”. Punuar nga Inxh. Namik Luci.

Në fund të faqes:

Shënim: Në këtë punim të mos kihet parasysh qëndrimi politik i autorit.”

Më pas Fredi më tha: “Kjo është në kasafortën e Institutit të Studimeve Metalurgjike pranë Kombinatit. Mua ma dha drejtori që ta studjoj. Mendova se do të ishte mirë ta shohësh”. E di që e ke mik të ngushtë”.

Të mësuar për të dyshuar tek çdo gjë e pashë me dyshim edhe mikun tim Mastora por kureshtja m’i shtyu duart që të zgjateshin drejt asaj dosje në formë libri.

E mora dhe e pashë gjatë e gjatë thuajse në çdo faqe. Inxhinieri edhe atje në burg punonte. Ai njihej si njëri ndër inxhinierët më të mirë të siderurgjisë në Shqipëri. Viteve të fundit para se të burgosej ai ishte i vetmi inxhinier që rikthente në punë Uzinën 12 të Kombinatit të Metalurgjisë në Elbasan sa here ajo bënte difekt. Kjo uzinë njihej edhe si Uzina e Kobaltit. Prej saj mendohej se do të “vinte çlirimi ekonomik” i Shqipërisë.

Ishte e vështirë t’i mbaja lotët. Edhe atje, edhe atje në vrimat e minierës së Qafë Barit ai vazhdonte të punonte. E kush do të mund të vijonte punën si ai pas atij poshtërimi që i kishin bërë. Dje atje ishte flakur si “armik” dhe “sabotator”. Çfarë ironie, o Zot!

* * * * *

Erdhi viti 1991. Shqipëria u përfshi në lëvizjen për demokraci. Të burgosurit politikë u liruan. Edhe inxhinieri ynë bashkë me ta.

Me doktor Ahmetin shkuam bashkë që ta shihnim. Ishte i lodhur dhe i drobitur por nuk i mungonte humori. Ishte kthyer pranë katër çunave, katër yjeve të cilat Leno me aq përkushtim e dinjitet i rriti dhe jo vetëm i rriti por edhe i mësoi me dashuri për vendin e babait të tyre, Kosovën. Në bisedë e sipër i thashë:

Inxhinjer, ti ke vuajtur shumë atje por edhe ne kemi vuajtur për ty.

“Hajt bre mos u mahit” më tha, “se me ba me e ditë ju se sa kam vuajt unë për ju të dy, tash kishit me më marrë hopa.”

Jeta na ndau përsëri. Unë shkova me punë në Stamboll ndërsa ai vazhdoi të qëndronte në Laç. Punonte në Bashkinë e qytetit dhe sa herë që kthehesha në Shqipëri, takoheshim. Miqtë e tij sapo na shihnin vinin dhe shpërthente gazi. Si shumë kosovarë edhe Namiku e ngatërronte përdorimin e germës “q” me atë “ç” në alfabetin shqip. P.sh ai vazhdimisht thoshte: “A po ma “çet” një konjak, ose ‘a po vjen ta “çes” një konjak’ në vend të ‘a po ma “qet” një konjak ose ‘a po vjen ta “ qes” një konjak’. Edhe kjo e dyta ishte dialektore por ishte më pak.

Në Mars të vitit 1998 unë bëra një udhëtim për në ShBA. Kur arrita atje mora vesh se Namiku kishte vdekur. Më mbeti vetëm që sapo të kthehesha t’i dërgoja një buqetë me lule tek varri në Shullaz bashkë me Lenon, atë grua stoike që i kushtoi gjithshka të jetës këtij njeriu kaq të dashur dhe të madh.

* * * * *

Në verën e vitit 1998, shkoja shpesh tek një firmë private ku punonte një miku im kosovar i cili tani është bërë drejtor i një banke të rëndësishme në Prishitinë. Ngjitur me zyrën e tij, po në atë kat vepronte një firmë që merrej me tregti karburantesh e cila kishte lulëzuar falë revolucionit të vitit 1997 dhe lidhjeve të të tyre me kryeministrin shqiptar dhe firmat greke të karburanteve.

Aty ishte nje burrë që e mbante veten shumë mirë si dhe një zotëri tjetër i cili fliste një shqipe copa copa si grekët. Në të vërtetë ky ishte grek. Të dy ata numëronin tërë ditën para që vinin nga karburantet. Thasë të tërë me para, ata i shtronin nëpër tavolina dhe i numëronin. Një ditë vajta të takoja mikun tim kosovar dhe njëri nga “numëruesit e parave” jo ai greku, më përshëndeti dhe pa e pyetur fare më tha se miku yt kosovar nuk është këtu. Falemnderit i thashë dhe u nisa të ikja. Më fal, më tha, meqë ai nuk është a mund të pimë një kafe bashkë? Po, pse jo i thashë, e pimë. Dhe vajtëm në një kafe aty pranë.

Unë desha t’i prezantohesha por ai nuk kishte nevojë për këtë pasi çuditërisht më njihte ndërsa për vete mu prezantua. Më tha emrin dhe vendlindjen. Pastaj më tha se kishte punuar oficer drejtimi në Ministrinë e Punëve të Brendshme… Pasi folëm në përgjithësi mu drejtua: “Unë kam qenë në shërbim atë natë që arrestuan atë mikun tënd në Laç.” “Kë i thashë unë”, ndonëse mendja menjëherë më vajti tek Namiku. Nuk hezitoi që të shqiptonte pikërisht atë emër. U bëra shumë kureshtar. E para, nga më njihte dhe i dinte këto lidhje ai njeri dhe e dyta desha të dija nga një burim si ky se si argumentoheshin akuzat që i kishin bërë Namikut. Biseda me të ishte vërtetë shumë interesante. Së pari, tërë simpatia dhe dashuria që brezi im kishin për djemtë kosovarë që kishin ardhur në Shqippëri shoqërohej nga një frikë dhe dyshim i kultivuar në mënyra shumë të holla nga partia në pushtet ndaj tyre. Ishte e vështirë të pranoje, por nuk kishim as argumenta që ta mohonim atë që thuhej nën zë nga organet e specializuara se ata janë të dërguar nga Jugosllavia, se janë revizionistë, se nuk e duan komunizmin, se kanë ardhur me mision në Shqipëri. Nga ana tjetër, ata ishin të vetmit në Shqipëri që reflektonin patriotizëm, që e dinin historinë më mirë se ne të tjerët, që të habisnin me qëndrimet e tyre atdhetare. Ai filloi të më tregonte se si e kishin arrestuar Namikun atë natë Prilli të vitit 1994. Pastaj më tregoi një histori që ishte gati komike por që i shkonte natyrës së Namikut.

Një herë e kishin dërguar Namikun me një shërbim në Elbasan për të rivënë në punë Uzinën 12, atë të kobaltit. Ai flinte në Hotel Turizmin “Skampa”. Ngjitur me të ishte vendosur një oficer sigurimi i rrethit të Krujës i cili kishte detyrë ta vëzhgonte, ti vendoste mikrofona të fshehtë të vegjël në murin e dhomës, në tavllat e duhanit, të shihte me kë takohej. Oicerit i duhej të ruhej që në asnjë mënyrë të mos binte në sy të inxhinierit. Një ditë oficeri e kishte humbur “pusullën” dhe papritmas ndërsa po pinte një kafe në lokalin e tavernës së turizmit ia behu inxhinieri. Si njeri i dashur me të gjithë, inxhinieri sapo e pa përndjeksin e vet e përshëndeti, e takoi dhe iu ul në tavolinë. Ndjekësi i tij u gjet shumë ngushtë por nuk kishte rrugë tjetër perveç të pinte kafe me viktimën. Shkëmbyen cigare madje pinë edhe nga një konjak. Oficerit nuk i rrihej por s’kishte ç’të bënte. Pas pak kërkoi leje dhe u ngrit. Mbas dy ditësh u lirua nga detyra sepse një i tretë e ndiqte oficerin dhe kishte raportuar menjëherë në bazë se oficeri e kishte komprementuar detyrën.

Pas disa tregimesh të tilla, e pyeta bashkëbiseduesin tim: “A mund të pyes hapur diçka”? “Fol më tha”. “A ka qenë miku im Namiku i dërguar apo jo? Thjesht ju a e besonit këtë ose a kishit një të dhënë të tillë, pasi atij ia shkatërruan jetën bazuar në akuza të tilla”? Përgjigja ishte: “Jo, kurrë”. Kjo më dha krahë të bënja një pyetje tjetër: “Po atëherë përse e arrestuat dhe më pas e dënuat”? A mu përgjigj: “Po ti a ende nuk e kupton që kjo ishte politika ndaj Kosovës dhe kosovarëve? Ata vinin prej andej plot me ëndrra për Nënën Shqipëri. Mbrapa linin toka dhe pasuri në se ishin në fshat ose makina dhe tregëti në se ishin në qytet. Shihnin televizionin shqiptar dhe e mendonin Shqipërinë një kopësht me lule. Kur vinin në Shqipëri zhgënjeheshin që në hapin e parë që bënin. Varfëri, dyqanet bosh, kooperativa bujqësore, për makina as që bëhej fjalë, udhëtimet edhe brenda vendit ishin të kufizuara për të mos folur për ato jashtë vendit. Familjet iu dërgonin rroba që ishin shumë më të mira se tonat. Kosovari kthehej mënjehërë në një mjet propogande të huaj, në një mjet lakmie, në një pasqyrë të një realiteti tjetër. Cila ishte rruga për t’i ndaluar – Futi ca në burg këtu që të mos vijnë të tjerët ose frenoji tjerët të ekspozonin “botën revizioniste”. Namiku reflektonte shumë, priste shumë njerëz prej andej, ndaj duhej hequr qafe. Kjo ishte e tëra.

Megjithëse kurrë nuk kam besuar në vërtetësinë e akuzave që i ishin bërë Namikut, prapëseprapë ndjeva një lehtësim. Po dëgjoja diçka që veshi, zemra ndjenjat e mia donin ta dëgjonin për njeriun që e desha aq shumë, diçka që thuhej nga persekutori i tij. Kishte vuajtur shumë. Nuk jetonte më. Si mik i tij dhe i familjes së tij ndjeva se sa i çmuar kishte qenë për mua. U ndjeva krenar që kisha qenë shok dhe mik i tij. U ndjeva krenar që atë natë kur e kishin arrestuar, konjakun e fundit e kishim pirë bashkë. Atë natë, pikërisht atë natë ai kaloi pranë dritares së zyrës sime dhe më pat thirrur: “ Eja ta çes nji konjak”. Dhe unë dola me një të përditshme në dorë ku i tregova se çfarë kishte ndodhur atë ditë në Kosovë. Ishin artikujt që pasqyronin çdo ditë demonstratat e vitit 1981.

* * * * *

Këto kujtime ia tregova Avniut ose Anit siç e thërrasim, djalit të vetëm që Namiku dhe Leno e kanë tani në Shqipëri. Tre tjerët janë në perëndim. Në verën e vitit 2004, Leno Luci erdhi në Pejë prej nga më telefonoi. Unë isha në Mitrovicë. E lamë që të takoheshim. I hipa makinës dhe shkova në Pejë. Hëngrëm një darkë bashkë. Biseduam gjatë për shumë tema. Por natyrisht mendja e të dyve si në rastin e Anit, sillej e sillej e mblidhej në një pikë, tek Namiku. Leno kishte vendosur që të bënte një libër me kujtime për Namikun. Ajo e ka nderuar atë në çdo ditë të jetës së tyre që kur u njohën në Universitetin e Tiranës, në vitet e punës e të jetës bashkëshortore, në vitet e dhimbshme të burgut dhe tani në përjetësi. Leno ishte jo vetëm nderi i familjes Luci por edhe i tërë shoqërisë që i ka rrethuar dhe i rrethon ata si në Shqipëri edhe në Kosovë. Leno është labe por nuk besoj se mund të ketë kosovare që të jetë më kosovare se Leno. Kjo është meritë sa e Namikut aq edhe e asaj vetë.

* * * * *

Atë natë në Pejë ndjeva se historia që i kisha treguar Anit duhej treguar në Librin për Namikun. Duke shkruar këto radhë ndjeva përsëri se si Leno dhe Namiku, Namiku dhe Leno na kanë nderuar përherë. Dhe u ndjeva shumë i nderuar që mu dha rasti t’i ve këto radhë në këtë libër për mikun tim të paharruar Namikun. Faleminderit prej tij. Faleminderit prej Lenos.

Mal Berisha.

Mitrovicë – Kosovë, Tetor 2004.

Botuar në Librin kushtuar Inxhinjer Namik Luci, Tiranë 2005